راهنمای جامع افزایش اعتماد به نفس کودک!
کودکان با اعتماد به نفس به دنیا نمی‌آیند، اما اگر شرایط برایشان فراهم شود یاد می‌گیرند که خودشان را دوست داشته باشند و به توانایی‌هایشان باور پیدا کنند! اعتماد به نفس بالا مثل ریشه‌های یک درخت است؛ هرچه عمیق‌تر باشد، کودک در برابر طوفان‌های زندگی محکم‌تر می‌شود. اما این ریشه‌ها چطور شکل می‌گیرند؟ چه کنیم تا فرزندمان اعتماد به نفس ورود به اجتماع را داشته باشد؟
در این مقاله با زبانی ساده به بررسی نحوه افزایش اعتماد به نفس کودک میپردازیم تا والدین بتوانند احساس ارزشمندی، توانایی و شایستگی را به فرزندانشان هدیه دهند.
اهمیت اعتماد به نفس در کودکان
گاهی تصور می‌کنیم اعتماد به نفس به معنای جرئت حرف زدن یا ایستادن در جمع است، اما ماجرا فراتر از این‌هاست! کودکانی که از درون خود را ارزشمند می‌دانند، راحت‌تر با مشکلات کنار می‌آیند، از شکست نمی‌ترسند و توانایی حل مسئله‌شان بیشتر است. این ویژگیها، زمینه‌ساز موفقیت آن‌ها در مدرسه، روابط اجتماعی و حتی تصمیم‌گیری‌های آینده می‌شود.
به عبارت دیگر افزایش اعتماد به نفس کودک موجب افزایش انگیزه، تمایل به کسب تجربه‌های جدید و برخورد بهتر او با چالش‌ها می‌شود. بنابراین کودکانی که اعتماد به نفس بالایی دارند، ریسک‌پذیرتر، مستقل‌تر و انعطاف‌پذیرترند. در مقابل، کودکانی با اعتماد به نفس پایین، معمولاً از اشتباه کردن می‌ترسند، نیاز به تأیید دائمی دارند و در مواجهه با مشکلات، خیلی زود دلسرد می‌شوند.
سن شکل‌گیری اعتماد به نفس در کودکان!
به نظرتان سن شکل گیری اعتماد به نفس در کودکان در چه زمانی است؟ شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که پایه‌های اعتماد به نفس در همان ماه‌های اول زندگی در نوزاد شکل می‌گیرد. هنگامی که نوزاد با لبخند پدر یا مادر آرام می‌شود، یا در آغوش گرمشان قرار می‌گیرد، حس ارزشمندی را در وجودش تجربه می‌کند.
اما کودک خردسال از حدود دو سالگی، اولین نشانه‌های اعتماد به نفس خود را بروز می‌دهد. در این سن کودک شروع به کشف جهان کرده و با استقلال در کارهای کوچک (مثلاً در غذا خوردن یا لباس پوشیدن) به تدریج حس توانمندی را درک می‌کند.
بین ۳ تا ۷ سالگی، اعتماد به نفس کودک با سرعت بیشتری رشد می‌کند. در واقع هر تجربه، هر تشویق، هر تنبیه، هر نگاه و هر جمله ما، آجر به آجر بنای درونی اعتماد به نفس فرزندمان را می‌سازد. بنابراین دوران پیش‌دبستانی و دبستان، بهترین زمان برای مراقبت از این احساس ارزشمند و تقویت آن است.
چطور بفهمیم کودک اعتماد به نفس دارد یا خیر؟
پیش از استفاده از راهکارهای مختلف برای افزایش اعتماد به نفس کودک باید رفتارهای روزمره آن را مورد بررسی قرار دهیم. اگر کودک شما برای انجام کارهای ساده منتظر اجازه نمی‌ماند، خودش را مسئول دانسته و در برابر اشتباهاتش واکنش‌های منطقی‌تری نشان می‌دهد، احتمالاً از اعتماد به نفس خوبی برخوردار است. اما اگر معمولاً خود را با دیگران مقایسه می‌کند، در بیان خواسته‌هایش تردید دارد یا از شروع کارهای جدید می‌ترسد، بهتر است کمی در رفتارهای او دقیق‌تر شوید. به طور کل برای تشخیص وضعیت اعتماد به نفس کودک به سه سوال زیر پاسخ دهید:
- آیا کودک به راحتی احساسات و نظرات خود را بیان می‌کند؟
- آیا از تجربه‌های جدید استقبال می‌کند یا از آن‌ها پرهیز دارد؟
- در صورت شکست یا اشتباه، چطور واکنش نشان می‌دهد؟
به طور کل نشانه‌هایی مانند اجتناب از حضور در جمع، گریه کردن‌های مکرر بعد از اشتباه، وابستگی شدید به نظر دیگران یا خجالتی بودن بیش از حد، می‌توانند زنگ هشدارهایی برای والدین باشند.
ممکن است این مطلب را دوست داشته باشید : نحوه برخورد با کودک پرخاشگر
راههای افزایش اعتماد به نفس کودکان
خوشبختانه بیشتر ما می‌توانیم با چند تغییر ساده در رفتارمان، نقش مثبتی در رشد اعتماد به نفس کودک داشته باشیم. اما در این راه باید بدانیم که کودک باید حس دوست‌داشتنی و توانمند بودن کند؛ آن هم نه به خاطر عملکردش، بلکه به خاطر وجودش! بنابراین برای افزایش اعتماد به نفس کودکان به موارد زیر توجه داشته باشید:
تشویق به جای تمجید
به جای گفتن «تو خیلی باهوشی» بگویید: «دیدم که چقدر برای حل این مسئله تلاش کردی، آفرین!». این نوع تشویق باعث می‌شود کودک به تلاش خودش افتخار کند و نتیجه‌گرا نباشد.
به کودک فرصت تجربه و اشتباه بدهید
اجازه دهید کودکتان اشتباه کند، زمین بخورد و دوباره بلند شود. به این صورت است که او می‌تواند تجربیات کاملی به دست آورد و بداند که به عنوان یک انسان حق اشتباه دارد. حمایت شما در این مسیر، بهترین پشتیبان او خواهد بود.
به کودک حق انتخاب بدهید
به کودک نشان دهید که شنیده می‌شود و نظراتش اهمیت دارد. بنابراین حتی در انتخاب بین دو لباس یا خوراکی به کودکتان حق انتخاب بدهید. این رفتار شما به کودک حس کنترل و اعتماد به نفس می‌دهد.
افزایش اعتماد به نفس کودک با این جمله‌های جادویی
کودکان نسبت به کلمات ما حساسند و گاهی یک جمله ساده، تا مدت‌ها در ذهنشان باقی می‌ماند. بنابراین سعی کنید در گفتوگو با کودکتان از این جملات جادویی استفاده کنید:
- تو توانمندتر از چیزی هستی که فکر می‌کنی.
- اشتباه کردن بخشی از یادگیریه؛ پس وقتی اشتباه می‌کنی یعنی داری یاد میگیری.
- من بهت افتخار می‌کنم که این کار رو امتحان کردی، حتی اگر کامل نشد.
- من به تو اعتماد دارم.
- حرفت را باور می‌کنم.
- کاری که کردی خیلی شجاعانه بود.
- و…
این جمله‌ها نه تنها کودک را آرام می‌کنند، بلکه به او این پیام را می‌دهند که حتی در لحظه‌های اشتباه و ناکامی هم، دوست‌داشتنی و قابل احترام است.
این مطلب را مطالعه بفرمایید : نه گفتن به کودک
بازی‌های افزایش اعتماد به نفس در کودکان
برای افزایش اعتماد به نفس در کودک میتوانید از راهکارهای عملی مانند بازی کمک بگیرید؛ زیرا کودک با بازی یاد می‌گیرد، رشد می‌کند و شخصیت خود را می‌سازد. در واقع بازی‌هایی که کودک را در موقعیت تصمیم‌گیری، نقش‌آفرینی یا خلق داستان قرار می‌دهند، اعتماد به نفس او را تقویت می‌کنند. برخی از این بازیها عبارتند از:
بازی نقش‌آفرینی
بازی‌های نقش‌آفرینی مثل معلم‌بازی، خالهبازی یا دکتر و مریض به کودک کمک می‌کنند تا حس کنترل بر شرایط و مسئولیتپذیری را در خود پرورش دهد. همچنین این بازیها باعث می‌شوند تا کودک حضور در موقعیت‌های اجتماعی مختلف را تمرین کند.
نمایش عروسکی یا قصه‌گویی
نمایش عروسکی یا قصه‌گویی به کودک اجازه می‌دهد تا احساساتش را بیان نماید. به این صورت فرزند شما ابراز وجود کرده و افکار و احساساتش را در قالب قصه بازگو می‌کند.
بازی‌های چالش‌محور
بازی‌های کودکانه چالش‌محور مانند ساخت پازل، ساخت سازه یا انجام یک ماموریت حس موفقیت را به فرزند شما هدیه می‌دهد. همچنین این نوع بازیها با ایجاد چالش برای کودک به او نشان می‌دهند که همیشه نمی‌تواند موفق شود.
بازی‌های گروهی
با انجام بازی‌های گروهی کودک تعامل اجتماعی را تمرین می‌کند و متوجه می‌شود که باید نقش خودش را در گروه جدی بگیرد.
اعتماد به نفس کودکان در مدرسه
مدرسه اولین فضای اجتماعی گسترده‌ای است که کودک در آن تجربیات جدیدی کسب کرده و آموزش میبیند. در این محیط رفتار معلم، نوع آموزش، سیستم نمره‌دهی و حتی روابط با هم‌کلاسی‌ها، همگی بر اعتماد به نفس کودک اثر می‌گذارند.
بنابراین اگر کودک در کلاس اجازه اظهار نظر داشته باشد، اگر به جای سرزنش او، اشتباهاتش را به عنوان فرصت یادگیری ببینند و اگر معلم از مقایسه پرهیز کند، اعتماد به نفس دانشآموز تقویت می‌شود. همچنین والدین باید مراقب باشند که فشار بیش از حد برای موفقیت تحصیلی، به احساس شکست درونی منجر نشود. به طور کل زمانی مدرسه به محیطی برای شکوفایی اعتماد به نفس تبدیل می‌شود که شرایط زیر در آن برقرار باشد:
- تشویق‌های هدفمند: تشویق‌های هدفمند توسط معلم می‌تواند اعتماد به نفس کودک را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
- ارائه فرصت برای اظهار نظر: در کلاس درس، مشارکت در فعالیت‌ها و پذیرفتن تفاوت‌ها، از ابزارهای مؤثر برای افزایش اعتماد به نفس هستند.
- مقایسه نکردن کودکان با یکدیگر: یکی از اصول اساسی افزایش اعتماد به نفس ایجاد حس ارزشمندی در کودک است. اما برای ایجاد چنین احساسی باید از مقایسه کودکان با یکدیگر اجتناب شود.
اعتماد به نفس در کودکان ابتدایی
دانشآموزان دوره ابتدایی به‌تازگی وارد دنیای ارزیابی و مقایسه می‌شوند. آن‌ها مدام از سوی معلم، همسالان و حتی والدین خود با دیگران مقایسه شده و ممکن است به مرور دچار احساس ناکافی بودن شوند. به طور کل در این سن ممکن است کودک شرایط زیر را تجربه کند:
- با مفهوم مقایسه آشنا شود.
- نیاز به تأیید از سوی همسالان و معلمانش داشته باشد.
- با اشتباه در این دوران احساس ناتوانی کند؛ مگر اینکه والدین و مربیان با واکنش درست، آن را به فرصت یادگیری تبدیل کنند.
در این سن بهتر است به کودک آموزش دهیم که هرکس مسیر خودش را دارد و مهم‌تر از رقابت، رشد فردی او است. هنگامی که کودک متوجه شود که ارزش او وابسته به نمره یا تشویق دیگران نیست، پایه‌های اعتماد به نفسش محکم‌تر خواهد شد.
تست اعتماد به نفس کودکان
سنجش اعتماد به نفس کودک، نیاز به ابزار پیچیده ندارد. چراکه گاهی یک گفت‌وگوی ساده، می‌تواند همه‌چیز را روشن کند. برای مثال از او بپرسید:
- وقتی اشتباه می‌کنی چه احساسی داری؟
- اگر کاری را نتوانی انجام بدهی، دوباره امتحانش می‌کنی؟
- دوست داری در جمع صحبت کنی یا نه؟
- وقتی کسی تو را نقد می‌کند، چه واکنشی داری؟
این تست باید با آرامش، بدون قضاوت و در فضای غیررسمی انجام شود. بنابراین والدین باید بیشتر شنونده باشند تا مداخله‌گر و فرزندشان را قضاوت نکنند.
بالا بردن اعتماد به نفس کودک، هدیه‌ای برای تمام عمر
اگر بخواهیم فرزندانمان در آینده انسان‌هایی مستقل، خلاق، مسئول و تاب‌آور باشند، باید از امروز اعتماد به نفس آن‌ها را بسازیم. این ساختن نه با اجبار بلکه با عشق، توجه، درک، حمایت و بازی‌های ساده ممکن می‌شود. در پایان باید بدانید که گاهی فقط یک جمله، یک نگاه یا یک فرصت برای تصمیم‌گیری، می‌تواند در ذهن کودک جوانه بزرگی از باور به خودش باشد.
سوالات متداول
۱. از چه سنی باید برای افزایش اعتماد به نفس کودک اقدام کرد؟
از بدو تولد زیرا رفتار والدین در ماه‌های ابتدایی زندگی نوزاد نقش پررنگی در شکل‌گیری حس ارزشمندی در او دارد.
2. آیا بازی واقعاً می‌تواند اعتماد به نفس کودک را بالا ببرد؟
کاملاً؛ بازی‌های کودکانه ای که بر نقش‌آفرینی، تصمیم‌گیری و تعامل تمرکز دارند، به شکل چشمگیری اعتماد به نفس کودک را تقویت می‌کنند.
۳. چگونه بفهمیم اعتماد به نفس کودکمان پایین است؟
کودکی که از تجربه‌های جدید پرهیز می‌کند، مدام خودش را مقایسه کرده یا از اشتباه وحشت دارد، احتمالا با کمبود اعتماد به نفس دست و پنجه نرم می‌کند.
۴. آیا جمله‌های تأییدکننده واقعاً اثر دارند؟
بله، اما اگر با باور قلبی گفته شوند. کودکان نسبت به لحن و نیت ما بسیار حساسند و جملات تأییدکننده می‌تواند احساس ارزشمندی را در آن‌ها تقویت کند.
نظرات کاربران