راهنمای تهیه غذا برای چاقی کودک

کودکان در سال‌های ابتدایی زندگی، نیازمند تغذیه‌ای کامل، مغذی و متناسب با شرایط بدنی خود هستند تا رشد طبیعی، سلامت عمومی و عملکرد ذهنی خوبی داشته باشند. اما یکی از دغدغه‌های رایج بسیاری از والدین، لاغری و کم‌وزنی کودکان است که گاهی با کاهش اشتها، بی‌علاقگی به غذا یا مشکلات گوارشی همراه می‌شود. این نگرانی، به‌ویژه در دورانی که کودک در حال رشد و شکل‌گیری استخوان‌ها و بافت‌های بدنی است، بیشتر حس می‌شود؛ چرا که کمبود وزن نه‌تنها بر ظاهر کودک، بلکه بر رشد جسمی و عملکرد ذهنی او نیز تأثیر می‎گذارد.

با توجه به اهمیت این مسئله در این مقاله به‌طور جامع به موضوع غذا برای چاقی کودک می‎پردازیم و برنامه غذایی هفتگی، مکمل‌های مؤثر و مواد غذایی چاق‌کننده را به شما عزیزان معرفی می‎کنیم.

چگونه بفهمم کودکم لاغر است؟

پیش از آنکه بخواهید برای تهیه غذا برای چاقی کودک اقدام کنید، ابتدا باید بدانید که اصلا کودکتان کمبود وزن دارد یا خیر! لاغری در کودکان همیشه به معنای مشکل سلامتی نیست؛ در واقع برخی از کودکان به‌طور طبیعی بدن ظریف‌تری دارند و در عین حال سالم و پرانرژی‌اند. اما زمانی که کم‌وزنی با علائمی مانند ضعف، خستگی مداوم، بی‌اشتهایی یا اختلال در رشد همراه باشد، باید بیشتر به آن توجه کرد!

بهترین روش‎های سنجش وضعیت بدنی کودک

یکی از معتبرترین روش‌های سنجش وضعیت بدنی کودک، استفاده از شاخص توده بدنی (BMI) است. این شاخص از تقسیم وزن بر حسب کیلوگرم بر قد به توان دو بر حسب متر به دست می‌آید و با توجه به سن و جنس کودک، روی نمودار استاندارد رشد قرار داده می‌شود. اگر BMI کودک پایین‌تر از حد نرمال باشد، نشانه‌ای از کم‌وزنی محسوب می‌شود.

علاوه بر BMI، نمودار رشد کودک که توسط پزشک در مراکز بهداشت یا مطب ثبت می‌شود معیار مهمی است. در واقع اگر خط رشد کودک در مقایسه با ماه‌های قبل افت کند یا نسبت به هم‌سالانش در پایین‌ترین حد ممکن قرار بگیرد، احتمال دارد دچار لاغری باشد. به طور کل از علائم هشداردهنده لاغری در کودکان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش محسوس اشتها در بازه‌های زمانی طولانی
• ضعف عضلانی و کم‌تحرکی
• تأخیر در رشد قدی یا عدم افزایش وزن به‌مرور زمان
• لباس‌هایی که برای مدت طولانی تنگ نمی‌شوند!
• چهره لاغر و استخوانی، کاهش چربی گونه‌ها
• احساس سرما یا خستگی مداوم

البته توجه به روحیه و انرژی کودک هم اهمیت دارد؛ اگر کودک شاد، فعال و پرانرژی باشد، ممکن است حتی با وزن کمتر از میانگین، نیازی به نگرانی نباشد. در مقابل کودکی که بی‌حال و کم‌انرژی است، حتی اگر وزن نسبتاً مناسبی داشته باشد، باید مورد بررسی‌های تغذیه‌ای و پزشکی قرار گیرد.

با بی اشتهایی فرزندم چه کنم؟

بی‌اشتهایی در کودکان یکی از چالش ‌برانگیزترین مسائل برای والدین است. وقتی کودک به غذا علاقه نشان نمی‌دهد یا وعده‌های غذایی را نصفه و نیمه رها می‌کند، نگرانی درباره سلامت و رشد او بیشتر می‌شود. اما پیش از هر اقدامی در جهت تحقیق و تهیه غذا برای چاقی کودک باید علت اصلی بی‌اشتهایی را شناخت و سپس راه‌حل مناسبی برای آن یافت. به طور کل از علل رایج بی‌اشتهایی در کودکان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. علل جسمی: گاهی بیماری‌های ساده مثل سرماخوردگی، مشکلات گوارشی، یبوست یا کم‌خونی می‌توانند موجب کاهش اشتها شوند.
2. علل روانی: اضطراب، افسردگی، ترس از غذا خوردن یا تجربه‌های ناخوشایند هنگام صرف غذا ممکن است باعث بی‌میلی کودک به غذا شوند.
3. شرایط محیطی: محیط پرتنش، وجود موبایل، تلویزیون یا دعواهای خانوادگی هنگام غذا خوردن تمرکز کودک را برهم می‌زند.
4. عادات غذایی نادرست: خوردن تنقلات، آبمیوه‌های صنعتی یا شیرینی‌های زیاد بین وعده‌ها، اشتهای کودک را کور می‌کند.

راهکارهایی برای رفع بی اشتهایی کودکان

• وعده‌های کوچک و مکرر: به‌جای سه وعده‌ی بزرگ، کودک را به ۵ تا ۶ وعده کوچک با تنوع بالا عادت دهید.
• غذا را جذاب و رنگی کنید: شکل دادن به غذا با قالب‌ها، استفاده از رنگ‌های طبیعی و چیدمان خلاقانه اشتها را تحریک می‌کند.
• اجبار ممنوع: کودک را تحت فشار نگذارید. اجبار به خوردن ممکن است باعث مقاومت و انزجار کودک شود.
• هم‌غذا شدن با خانواده: خوردن غذا در کنار دیگران در محیطی صمیمی و شاد، اشتهای کودک را افزایش می‎دهد.
• کودک را تشویق کنید، نه تهدید: اگر کودک غذا خورد، او را تحسین کنید، حتی اگر مقدار کمی خورده باشد. زیرا تشویق باعث تقویت رفتار مثبت او می‌شود.
• زمان مشخص برای ارائه وعده‌های غذایی: داشتن برنامه غذایی منظم، بدن کودک را به گرسنگی طبیعی در آن ساعات عادت می‌دهد.
• حذف میان‌وعده‌های ناسالم: خوراکی‌های غیرمغذی اشتهای کودک را از بین می‌برند. به‌جای آن از مغزها، میوه‌های تازه یا نان و پنیر استفاده کنید.

اگر بی‌اشتهایی کودک بیش از دو هفته ادامه یافت یا همراه با کاهش وزن، ضعف یا بداخلاقی بود، حتماً با پزشک مشورت کنید. زیرا برخی کودکان ممکن است نیاز به بررسی‌های تخصصی‌تر یا درمان دارویی داشته باشند.

ترساندن کودک برای غذا خوردن ممنوع!

گاهی والدین برای وادار کردن کودک به غذا خوردن، ناخواسته به روش‌هایی مانند تهدید، دعوا، مقایسه با دیگران یا حتی ترساندن متوسل می‌شوند. این رفتارها شاید در لحظه باعث غذا خوردن کودک شوند، اما در بلندمدت نتیجه‌ای معکوس دارند و آسیب‌های روانی جدی به‌جا می‌گذارند!

ترساندن چگونه بر اشتهای کودک تأثیر می‌گذارد؟

ترساندن کودک برای غذا خوردن یکی از بزرگترین اشتباهات والدین است زیرا وقتی کودک در فضای پرتنش غذا می‌خورد، مغز او به‌جای تمرکز بر لذت و گرسنگی، درگیر استرس و دفاع می‌شود. در نتیجه بدن به‌طور طبیعی اشتها را سرکوب می‌کند و غذا خوردن تبدیل به وظیفه‌ای پر از اضطراب می‌شود، نه تجربه‌ای لذت‌بخش! برای مثال ممکن است والدین در جهت تهدید و ترساندن کودک جملات زیر را به کار ببرند:

• اگه غذا نخوری، می‌رم و تنها می‌ذارمت!
• اگه غذا نخوری باهات قهر می‎کنم!
• ببین پسرخاله‎ات چقدر خوب غذا می‌خوره، تو چرا نمی‌خوری؟
• اگه نخوری، مریض می‌شی! بعد باید ببریمت دکتر بهت آمپول بزنن.
• زشته جلوی بقیه غذاتو نمی‌خوری. داری آبروی منو می‎بری.

این جملات هرچند از سر نگرانی گفته می‌شوند، اما در ذهن کودک احساس ترس، گناه، خجالت و بی‌اعتمادی را ایجاد می‌کنند.

راه‌حل تشویق کودک به غذا خوردن چیست؟

• به کودک حق انتخاب بدهید! مثلاً بپرسید دوست داری ناهار برنج و خورشت بخوری یا پاستا؟
• از بازی و داستان کمک بگیرید زیرا غذا دادن در قالب بازی یا داستان‌سازی، فضا را شاد و مثبت می‌کند.
• صبور باشید چراکه گاهی کودک فقط به زمان نیاز دارد تا به یک طعم یا بافت غذایی جدید عادت کند.
• احساس امنیت ایجاد کنید زیرا کودک باید بداند که حتی اگر کم بخورد، هنوز مورد محبت و حمایت شما قرار می‎گیرد.
• به کودک اعتماد کنید و باور داشته باشید که بدن کودک خودش می‌داند چه زمانی گرسنه است و چقدر غذا نیاز دارد.
• در نهایت یادتان باشد، رابطه کودک با غذا باید مثبت و بدون تنش باشد. ایجاد این رابطه سالم نیاز به صبر، درک و آرامش والدین دارد.

مواد غذایی مقوی و چاق‌کننده برای کودک

غذا برای چاقی کودک باید هم ارزش تغذیه‌ای بالایی داشته باشد و هم انرژی زیادی به بدن کودک برساند. بنابراین مواد غذایی انتخابی باید خوش‌طعم، مورد علاقه کودک و دارای ترکیب مناسبی از پروتئین، چربی سالم، کربوهیدرات و ویتامین‌ها باشند. برخی از مواد غذایی مفید برای افزایش وزن کودک عبارتند از:

• شیر پرچرب و فرآورده‌های آن: شیر کامل، ماست پرچرب، پنیر، کشک و خامه منبع عالی چربی، پروتئین و کلسیم هستند.
• تخم‌مرغ: تخم مرغ سرشار از پروتئین با کیفیت و چربی سالم بوده و برای رشد عضلات فوق‌العاده مفید است.
• مغزها و دانه‌ها: بادام، گردو، پسته، فندق، کنجد و تخمه آفتاب‌گردان انرژی زیادی دارند و میان‌وعده‌ای عالی برای کودکان هستند. البته این مغزها برای کودکان زیر ۳ سال باید به‌صورت پودر یا کره‌ی مغزها استفاده شوند.
• کره بادام‌زمینی: کره بادام‌زمینی منبع خوبی از چربی‌های سالم با کالری بالا است و اغلب طعم آن مورد علاقه کودکان قرار می‎گیرد.
• عسل و شیره‌ها (انگور، خرما، توت): شیرین‌کننده‌های طبیعی مثل عسل و شیره‌ها به دلیل انرژی بالایی که به کودک می‎بخشند برای صبحانه یا عصرانه گزینه مناسبی هستند.
• آووکادو: آووکادو چربی سالم، ویتامین E، فیبر و کالری زیادی دارد و می‌توان آن را با نان یا اسموتی ترکیب کرد.
• سیب‌زمینی، نان سبوس‌دار و برنج: سیب‌زمینی، نان سبوس‌دار و برنج حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده‌ای هستند که برای تامین انرژی کودک لازمند.
• گوشت قرمز و مرغ: گوشت قرمز و مرغ منبع آهن و پروتئین حیوانی هستند که برای ساخت عضله بسیار مهم است.
• ماکارونی، پاستا، بلغور، جو دوسر: ماکارونی، پاستا، بلغور، جو دوسر برای تهیه وعده‎های غذایی مقوی، انرژی‎زا و چاق‎کننده بسیار مناسبند.
• میوه‌های خشک: میوه‌های خشک مانند کشمش، خرما، برگه زردآلو و انجیر خشک، میان‌وعده‌هایی پرکالری و مقوی برای کودکان هستند.

برنامه غذایی هفتگی برای کودکان کم‌وزن

برای کمک به افزایش وزن کودکان، داشتن یک برنامه غذایی منظم، متنوع و مغذی اهمیت زیادی دارد. زیرا کودکانی که به‌طور مداوم غذاهای سالم و چاق‌کننده مصرف می‌کنند به‌مرور زمان وزن می‌گیرند. در ادامه یک برنامه هفتگی غذا برای چاقی کودک آورده شده که مخصوص کودکان کم‌وزن است و می‌تواند مطابق با ذائقه و نیاز فرزند شما، تغییر پیدا کند.

شنبه

• صبحانه: تخم‌مرغ آب‌پز + نان سبوس‌دار + شیر عسل
• میان‌وعده: موز یا خرما
• ناهار: ماکارونی با گوشت چرخ‌کرده + ماست پرچرب
• عصرانه: کیک خانگی با شیر
• شام: برنج و خورشت یا نان و پنیر و گردو

یک‌شنبه

• صبحانه: عدسی با روغن زیتون + نان
• میان‌وعده: مغز بادام یا بادام‌زمینی
• ناهار: برنج با خورشت قیمه + سالاد
• عصرانه: بستنی سنتی یا شیرموز
• شام: املت تخم‌مرغ با نان و سبزی خوردن

دوشنبه

• صبحانه: فرنی با شیر پرچرب و خرما
• میان‌وعده: سیب یا پرتقال
• ناهار: پلو با مرغ و هویج پخته
• عصرانه: نان کره و عسل
• شام: سوپ جو با گوشت چرخ‌کرده و سبزیجات

سه‌شنبه

• صبحانه: نان و کره و مربا + شیر
• میان‌وعده: کشمش و بادام
• ناهار: کوکو سیب‌زمینی + برنج
• عصرانه: ماست میوه‌ای خانگی
• شام: ساندویچ خانگی تن ماهی یا مرغ

چهارشنبه

• صبحانه: تخم‌مرغ عسلی + نان و شیر
• میان‌وعده: مخلوط مغزها (گردو، پسته، بادام)
• ناهار: عدس‌پلو با گوشت و کشمش
• عصرانه: شیربرنج با دارچین
• شام: خوراک لوبیا چیتی + نان

پنج‌شنبه

• صبحانه: حلوا ارده + نان سنگک + شیر کاکائو
• میان‌وعده: خرما و گردو
• ناهار: برنج با ماهی یا کتلت
• عصرانه: شیرموز خانگی
• شام: نیمرو با نان و سبزی

جمعه

• صبحانه: شیره انگور با کره و نان + شیر
• میان‌وعده: سیب‌زمینی پخته یا ذرت پخته
• ناهار: خورشت قرمه‌سبزی با برنج
• عصرانه: شیر موز یا اسموتی میوه
• شام: ماکارونی با سویا یا گوشت + سالاد

مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌های مناسب برای چاقی کودک

گاهی حتی با رعایت یک رژیم غذایی متنوع و مقوی و تهیه بهترین غذا برای چاقی کودک، او همچنان وزن نمی‌گیرد. در این مواقع استفاده از مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌ها (زیر نظر پزشک) می‌تواند به بهبود اشتها، افزایش انرژی و وزن‌گیری کودک کمک کند. البته باید بدانید هیچ مکملی جای تغذیه سالم و طبیعی را نمی‌گیرد، اما در کنار آن می‌تواند تأثیرگذار باشد! برخی از مولتی‌ویتامین‌های مؤثر برای افزایش وزن کودکان عبارتند از:

• مولتی‌ویتامین‌های حاوی ویتامین B کمپلکس: این گروه از ویتامین‌ها به بهبود اشتها و جذب بهتر مواد مغذی کمک می‌کنند.
• زینک (روی): کمبود زینک یکی از دلایل شایع کاهش اشتها در کودکان است. مکمل‌های زینک در بسیاری از کودکان تأثیر خوبی بر بهبود اشتها و افزایش وزن دارند.
• آهن: کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند منجر به بی‌اشتهایی، خستگی و لاغری شود. البته آهن باید با تجویز پزشک مصرف گردد.
• ویتامین D: این ویتامین به جذب کلسیم کمک می‌کند و نقش کلیدی در رشد استخوان‌ها و تقویت سیستم ایمنی دارد.
• اسیدهای چرب امگا ۳: این اسیدهای چرب مفید، به رشد مغزی کودک و سلامت عمومی بدن کمک می‌کنند و در برخی کودکان باعث افزایش اشتهای کودک هم می‎شوند.

نکات مهم مصرف مکمل‌های افزایش وزن!

• مکمل‎های افزایش وزن کودک را همیشه زیر نظر پزشک مصرف کنید به‌ویژه اگر کودکتان زیر ۵ سال سن داشته باشد!
• از مصرف خودسرانه مکمل‌های بزرگسالان برای کودک پرهیز کنید.
• مکمل، جایگزین غذا نیست! بنابراین مکمل باید در کنار غذای کامل مصرف شود.
• همچنین باید بدانید که زمان مصرف مکمل (مثلاً قبل یا بعد غذا) در اثرگذاری آن نقش دارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر کودک شما با وجود تغذیه خوب، وزن نمی‌گیرد یا حتی دچار کاهش وزن می‏شود بهتر است با پزشک مشورت کنید. زیرا احتمال دارد دلایلی مانند کم‌کاری تیروئید، آلرژی غذایی، اختلالات جذب یا مشکلات روانی در کاهش وزن کودک اثرگذار باشند. همچنین توصیه می‏کنیم پیش از تهیه هرنوع مکمل تغذیه‎ای برای کودک نیز به پزشک مراجعه کرده و در صورت نیاز برای انجام آزمایشات لازم اقدام کنید.

تهیه غذا برای چاقی کودک؛ کاری نیازمند عشق و آگاهی

تهیه غذا برای چاقی کودک نباید صرفاً با هدف افزایش عدد روی ترازو انجام شود. در واقع مهم‌تر از افزایش وزن، تأمین نیازهای تغذیه‌ای، سلامت روانی و رشد طبیعی کودک است. در این مقاله به بررسی نحوه برخورد با کودک بی‎اشتها، بهترین مواد غذایی برای افزایش وزن، مکمل‏های مورد نیاز برای کودکان لاغر و… پرداختیم.

در پایان باید بدانید که اگر والدین با صبوری و آگاهی به تغذیه کودک رسیدگی کنند، در بیشتر موارد کودک به رشد طبیعی خواهد رسید. بنابراین مهم‌تر از همه‎چیز، عشق، امنیت و آرامش فضای خانه است که به کودک کمک می‌کند تا با اشتهای بهتر غذا خورده و سالم‌تر رشد کند.