فلج اطفال چیست و چگونه می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری کرد؟
فلج اطفال یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های ویروسی در کودکان است که در صورت عدم پیشگیری می‌تواند منجر به ناتوانی مادام‌العمر شود. این بیماری از طریق ویروسی بسیار مسری وارد بدن شده و گاهی اوقات بدون علامت باقی می‌ماند، اما در موارد شدید سیستم عصبی را درگیر کرده و موجب فلج اندام‌ها (به‌ویژه پاها) می‌شود.
در این مقاله تلاش می‌کنیم به‌طور علمی، دقیق و قابل‌فهم به بررسی علائم اولیه، روش‌های تشخیص، راه‌های درمان و پیشگیری از فلج اطفال بپردازیم. بنابراین اگر نگران سلامت کودک خود هستید یا می‌خواهید اطلاعات کاملی درباره این بیماری به دست آورید، با ما همراه باشید.
فلج اطفال چیست؟
فلج اطفال یا پولیومیلیت (Poliomyelitis) یک بیماری ویروسی بسیار مسری است که توسط ویروسی به نام پولیوویروس (Poliovirus) ایجاد می‌شود. این ویروس با حمله به سیستم عصبی می‌تواند موجب ضعف عضلانی شدید و در موارد شدیدتر، فلج دائمی یا حتی مرگ شود.
فلج اطفال اغلب در کودکان زیر ۵ سال بروز پیدا می‌کند اما در هر سنی، از جمله بزرگسالی نیز می‌تواند اتفاق بیفتد. در حال حاضر با اختراع واکسن، روند شیوع این بیماری کنترل شده است؛ اما هنوز هم در برخی مناطق، پولیومیلیت تهدیدی جدی به خصوص برای کودکان به‌شمار می‌رود.
علت فلج اطفال چیست؟
عامل اصلی بیماری فلج اطفال، ویروسی به نام پولیوویروس (Poliovirus) است. این ویروس از طریق دهان وارد بدن می‌شود و در روده‌ها تکثیر پیدا می‌کند. در بیشتر موارد سیستم ایمنی بدن قادر به مهار آن است؛ اما گاهی اوقات پولیوویروس از طریق جریان خون به نخاع نفوذ کرده و سلول‌های عصبی-حرکتی را تخریب می‌کند. این روند باعث ضعف عضلانی یا فلج عضلات، به‌ویژه در پاها می‌شود. مهم‌ترین راه‌های انتقال پولیوویروس شامل موارد زیر هستند:
- تماس مستقیم با مدفوع فرد آلوده (مخصوصاً در کودکان)
- مصرف آب یا غذای آلوده
- تماس نزدیک با فرد مبتلا (مثلاً از طریق بزاق یا ترشحات بینی)
- و…
علائم فلج اطفال در کودکان
فلج اطفال در مراحل ابتدایی ممکن است هیچ علامت مشخصی نداشته باشد؛ اما ویروس در بدن فعال بوده و می‌تواند به دیگران منتقل شود. به طور کل علائم این بیماری شامل موارد زیر هستند:
علائم خفیف و اولیه فلج اطفال
از نشانه های اولیه فلج اطفال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که ممکن است تا 10 روز ادامه داشته باشند:
- تب
- تهوع و استفراغ
- گلو درد
- سردرد
- خستگی یا بی‌حالی
- احساس ضعف
- گرفتگی عضلات یا درد در پشت کمر و پاها
این علائم معمولاً بین ۳ تا ۷ روز بعد از تماس با ویروس ظاهر می‌شوند و ممکن است با سرماخوردگی یا آنفولانزا اشتباه گرفته شوند.
ممکن است این مطلب را دوست داشته باشید : غذای مناسب برای اسهال و استفراغ کودکان
علائم شدیدتر فلج اطفال
در موارد نادر پولیوویروس به سیستم عصبی حمله می‌کند و باعث بروز علائم زیر می‌شود:
- ضعف و درد شدید در مفاصل یا عضلات، به‌ویژه در پاها
- فلج ناگهانی (معمولاً بدون درد)
- دشواری در تنفس یا بلع
- شل شدن اندام‌ها
- احساس خستگی زیاد
- تحلیل رفتن عضلات
روش‌های تشخیص فلج اطفال
تشخیص فلج اطفال به‌ویژه در مراحل اولیه که علائم شبیه سرماخوردگی یا آنفولانزا است، کار دشواری به نظر میرسد. به همین دلیل پزشکان برای تشخیص دقیق، ترکیبی از معاینات بالینی و آزمایش‌های تخصصی را به‌کار می‌گیرند.
معاینه فیزیکی
پزشک ابتدا علائمی مانند ضعف عضلات، کمردرد، تب و مشکلات حرکتی را بررسی می‌کند. همچنین اگر کودک به‌طور ناگهانی دچار فلج در یکی از اندام‌ها شود، می‌تواند مشکوک به پولیومیلیت باشد.
نمونه‌گیری از مدفوع
مهم‌ترین و دقیق‌ترین روش تشخیص، آزمایش نمونه مدفوع کودک است. زیرا به این صورت می‌توان وجود ویروس در مدفوع را بهراحتی تشخیص داد.
آزمایش مایع مغزی-نخاعی
در مواردی که علائم عصبی وجود دارد، پزشک ممکن است با گرفتن نمونه از مایع مغزی-نخاعی وجود التهاب، آثار ویروسی و فشار در کانال نخاعی را بررسی کند.
تصویربرداری
در موارد نادر MRI یا CT Scan برای بررسی درگیری نخاع یا مغز استفاده می‌شود، به‌ویژه در مواقعی که پزشک به آسیب‌های نورونی مشکوک باشد.
روش‌های درمان فلج اطفال
تا به امروز درمان قطعی برای نابودی ویروس پولیو پس از ورود به بدن ارائه نشده است. بنابراین هیچ دارویی نمی‌تواند ویروس را مستقیماً از بین ببرد. اما خوشبختانه با مراقبت‌های به موقع و اقدامات پزشکی مناسب، می‌توان بسیاری از علائم بیماری را کنترل کرده و از پیشرفت آن جلوگیری کرد.
درمان اولیه فلج اطفال
در صورتی که بیماری فلج اطفال در مرحله اولیه باشد، بسته به وضعیت بیمار می‌توان از روش‌های زیر برای درمان او استفاده کرد:
- استراحت مطلق برای کاهش فشار بر سیستم عصبی
- مصرف مایعات کافی و تغذیه متعادل برای تقویت بدن
- استفاده از داروهای مسکن یا تب‌بر برای کاهش علائم عمومی
- استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی برای بیمارانی که دچار اختلالات تنفسی هستند.
مراقبت‌های بلندمدت در بیماران مبتلا به فلج اطفال
برای بیمارانی که در مراحل پیشرفته این بیماری قرار دارند استفاده از روش‌های درمانی زیر توصیه می‌شود:
- فیزیوتراپی منظم برای بهبود حرکت عضلات ضعیف‌شده
- کاردرمانی برای کمک به انجام فعالیت‌های روزمره
- استفاده از وسایل کمکی مانند آتل، عصا یا صندلی چرخ‌دار در صورت لزوم
- انجام جراحی در صورتی که بیمار در مرحله آخر بیماری قرار داشته باشد.
همینطور باید بدانید که اقدامات حمایتی می‌توانند تا حد زیادی کیفیت زندگی بیمار را حفظ کرده و از بدتر شدن وضعیت او جلوگیری کنند.
انواع واکسن فلج اطفال
واکسن فلج اطفال مهم‌ترین و مؤثرترین راه جلوگیری از ابتلا به این بیماری است. در واقع از زمانی که واکسیناسیون گسترده در جهان آغاز شده، موارد ابتلا به پولیومیلیت به‌طور چشمگیری کاهش یافته و در بسیاری از کشورها به صفر رسیده است. بنابراین اگر واکسن فلج اطفال نبود، این بیماری هنوز یکی از اصلی‌ترین دلایل ناتوانی کودکان در سراسر جهان محسوب می‌شد. اما واکسن فلج اطفال دارای انواع مختلفی است که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:
1. واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)
واکسن خوراکی فلج اطفال حاوی ویروس زنده اما ضعیف‌شده است و به صورت قطره‌ای به کودک خورانده می‌شود. معمولا توصیه می‌شود این واکسن در بدو تولد، 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 18 ماهگی و 5 تا 6 سالگی برای کودکان مورد استفاده قرار گیرد.
2. واکسن تزریقی فلج اطفال (IPV)
واکسن تزریقی فلج اطفال حاوی ویروس کشته‌شده است و از طریق تزریق عضلانی وارد بدن می‌شود. IPV خطر انتقال ویروس را ندارد و در برخی کشورها به‌عنوان گزینه ایمن‌تر مورد استفاده قرار میگیرد. معمولا این واکسن در 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 تا 18 ماهگی و 4 تا 6 سالگی به پا یا بازوی کودک تزریق می‌شود.
اهمیت استفاده از واکسن فلج اطفال
در برنامه واکسیناسیون کشوری، کودکان چند نوبت واکسن فلج اطفال را از بدو تولد تا سنین 4 تا 6 سالگی دریافت می‌کنند. رعایت دقیق این برنامه، تضمینی برای سلامت کودک و جامعه بوده و احتمال ابتلای کودکان به این بیماری را به صفر میرساند. از مهم‌ترین دلایل اهمیت استفاده از واکسن فلج اطفال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جلوگیری از ابتلای فرد به بیماری
- ایجاد ایمنی جمعی و محافظت از افراد واکسینه‌نشده
- جلوگیری از شیوع دوباره بیماری در مناطق پاک‌سازی‌شده
- کاهش بار مالی و اجتماعی ناشی از ناتوانی‌های دائمی
راه‌های پیشگیری از شیوع فلج اطفال
پیشگیری از ابتلا به فلج اطفال، مهم‌ترین گام برای حفظ سلامت کودکان و جلوگیری از شیوع این بیماری خطرناک است. به طور کل واکسیناسیون منظم و رعایت بهداشت فردی و محیطی، دو اصل کلیدی در جلوگیری از ابتلا به این بیماری محسوب می‌شوند.
۱. واکسیناسیون کودکان
واکسیناسیون کامل و به موقع، نخستین و مؤثرترین روش جلوگیری از ابتلا به فلج اطفال است. طبق برنامه کشوری، کودکان باید چندین نوبت واکسن خوراکی یا تزریقی دریافت کنند تا ایمنی کامل برایشان ایجاد شود. زیرا واکسیناسیون نه تنها کودک را در برابر بیماری محافظت می‌کند، بلکه با ایجاد ایمنی جمعی باعث جلوگیری از انتقال ویروس در جامعه می‌شود.
۲. رعایت بهداشت فردی
با رعایت برخی از موارد ساده می‌توان احتمال ابتلا به فلج اطفال را به حداقل رساند. برخی از این موارد عبارتند از:
- شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون، به ویژه پس از استفاده از دستشویی و قبل از غذا خوردن
- استفاده از آب آشامیدنی سالم و بهداشتی
- جلوگیری از تماس با افراد مبتلا یا مشکوک به بیماری
۳. بهداشت محیط
متاسفانه زندگی در محیط آلوده احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. به همین دلیل رعایت نکات زیر در رابطه با محل زندگی اهمیت دارد:
- حفظ پاکیزگی محیط زندگی
- دفع بهداشتی فاضلاب و زباله
- مراقبت ویژه در مناطقی که هنوز ویروس فعال وجود دارد.
۴. آموزش خانواده‌ها
آگاه کردن والدین درباره علائم اولیه و اهمیت واکسیناسیون، باعث می‌شود تا احتمال شیوع این بیماری در جامعه به حد زیادی کاهش پیدا کند. همانطور که امروزه در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه احتمال ابتلا به این بیماری به صفر رسیده است.
آیا فلج اطفال ریشه‌کن شده است؟
طی چند دهه گذشته، تلاش‌های جهانی برای ریشه‌کن کردن فلج اطفال نتایج بسیار موفقیت‌آمیزی داشته است. سازمان جهانی بهداشت با برنامه واکسیناسیون گسترده، باعث شده تا موارد ابتلا به این بیماری به حداقل برسد و در بسیاری از مناطق جهان به صفر نزدیک شود.
در حال حاضر فقط چند کشور محدود مانند افغانستان و پاکستان موارد فعال فلج اطفال را گزارش می‌کنند. این کشورها به دلیل مشکلات دسترسی به واکسن و شرایط اجتماعی-سیاسی نامناسب، هنوز نتوانستهاند با این بیماری به مقابله بپردازند.
بنابراین با وجود پیشرفت‌های حاصل شده، تا زمان ریشهکنشدن کامل ویروس، واکسیناسیون منظم و مراقبت‌های بهداشتی باید همچنان ادامه داشته باشد. چرا که شیوع مجدد فلج اطفال در هر نقطه‌ای از جهان می‌تواند باعث بروز اپیدمی‌های جدید شود.
خطرات فلج اطفال برای کودکان
اگر فلج اطفال به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند عوارضی جبران‌ناپذیر برای کودک به‌همراه داشته باشد. خطر اصلی این بیماری فلج دائمی عضلات است که معمولاً پاها را درگیر می‌کند؛ اما در موارد شدید ممکن است عضلات تنفسی یا بلع نیز دچار مشکل شوند و جان کودک را تهدید کنند.
حتی پس از بهبودی نیز، کودک ممکن است دچار بدشکلی عضلات، تحلیل ماهیچه‌ها و محدودیت حرکتی شود. از دیگر خطرات این بیماری می‌توان به کوتاهی پا، عفونت مجاری ادراری، التهاب عضله قلب، مشکلات دفع، نارسایی سمت راست قلب و بدشکل شدن مفصل ران و قوزک اشاره کرد. تأخیر در درمان یا واکسیناسیون ناقص این خطرات را چند برابر می‌کند؛ بنابراین پیشگیری و پیگیری دقیق علائم، برای محافظت از سلامت کودک حیاتی است.
باورهای نادرست درباره فلج اطفال
در طول سال‌ها اطلاعات نادرستی درباره فلج اطفال پخش شده که باعث ایجاد ترس و نگرانی‌های بی‌مورد در بین والدین شده است. در این بخش به بررسی برخی از مهم‌ترین باورهای غلط می‌پردازیم و واقعیت‌ها را برایتان روشن می‌کنیم.
1. فلج اطفال فقط در کودکان رخ می‌دهد؟
هرچند بیشتر مبتلایان، کودکان زیر ۵ سال هستند، اما بزرگسالان نیز می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند! البته احتمال ابتلای بزرگسالان به این بیماری کمتر از کودکان است.
2. واکسن فلج اطفال می‌تواند باعث فلج شود؟
واکسن خوراکی حاوی ویروس ضعیف شده است که در موارد بسیار نادر ممکن است باعث بروز فلج شود. اما این خطر بسیار کمتر از خطر ابتلا به خود بیماری است و تا حد بسیار بالایی احتمال شیوع این بیماری را کاهش می‌دهد. همچنین باید بدانید که واکسن تزریقی (IPV) کاملاً ایمن است و به هیچ عنوان نمی‌تواند باعث بروز بیماری شود.
3. فلج اطفال فقط در کشورهای فقیر وجود دارد؟
اگر واکسیناسیون ناقص باشد یا ویروس وارد جمعیت شود احتمال شیوع این بیماری در تمامی نقاط جهان وجود دارد. اما طبق تحقیقات به عمل آمده، شیوع این بیماری در کشورهای توسعهنیافته گستردهتر از کشورهای جهان اولی است.
4. اگر کودک سالم به نظر برسد، نیازی به واکسن نیست؟
حتی کودک سالم ممکن است ناقل ویروس باشد و آن را به دیگران منتقل کند. بنابراین واکسیناسیون کودکان در تمامی جهان ضروری است.
نکات پایانی در مورد پولیومیلیت
فلج اطفال بیماری ویروسی است که در کودکان می‌تواند باعث ناتوانی‌های جدی و حتی مرگ شود. در این مقاله با بررسی دقیق و علمی علائم، انواع، روش‌های تشخیص و راه‌های درمان فلج اطفال را شرح دادیم و بر اهمیت واکسیناسیون و رعایت بهداشت به‌عنوان موثرترین روش‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری تاکید کردیم.
در انتها باید بدانید که با رعایت نکات پیشگیرانه و همکاری جهانی، می‌توانیم آینده‌ای عاری از فلج اطفال برای نسل‌های آینده رقم بزنیم و سلامت کودکانمان را تضمین کنیم.
واکسن و داروهای مرتبط با کودکان خود را میتوانید از داروخانه آنلاین گلشید تهیه کنید .
نظرات کاربران