متا دیسکریپشن: 

تایتل: 

درمان مشکلات گوارشی با رژیم BRAT

رژیم BRAT یکی از ساده‌ترین و در عین حال شناخته‌شده‌ترین الگوهای غذایی است که معمولاً در دوره‌ نقاهت پس از اسهال، تهوع یا ناراحتی‌های گوارشی توصیه می‌شود. نام این رژیم از حروف اول چهار غذای اصلی آن یعنی موز، برنج، سیب و نان گرفته شده که همگی به‌راحتی توسط معده و روده‌ ملتهب تحمل می‌شوند.

رژیم BRAT با حذف موقتی مواد غذایی سنگین، کمک می‎کند تا روده‌ها و معده به حالت تعادل بازگردند. با این حال لازم است این رژیم تنها برای مدت‎زمان کوتاهی ادامه یابد، زیرا محدودیت‌های قابل توجه‌ای از نظر تأمین پروتئین، چربی‌های مفید و ریزمغذی‌ها دارد. در ادامه به بررسی دقیق‌تر ساختار این رژیم، مزایا و معایب علمی آن و همچنین کاربرد آن در کودکان می‎پردازیم.

رژیم BRAT چیست؟

رژیم BRAT نوعی رژیم غذایی موقتی است که با هدف آرام‌سازی دستگاه گوارش و کاهش تحریک معده و روده در دوره‌های بیماری به کار می‎رود. این رژیم بر اساس مصرف غذاهایی ساده، کم‌چرب، کم‌فیبر و زودهضم طراحی شده تا از فشار بر سیستم گوارشی جلوگیری کند. بنابراین در شرایطی که افراد دچار اسهال، استفراغ یا گاستروانتریت ویروسی هستند و دستگاه گوارش توانایی هضم کامل مواد غذایی معمول را ندارد، می‎توانند از این رژیم غذایی کمک بگیرند. در این رژیم غذایی، چهار ماده‌ اصلی وجود دارند که هرکدام نقش خاصی در بازسازی عملکرد طبیعی معده و روده ارائه می‎دهند.

نقش موز در رژیم BRAT

موز یکی از مهم‌ترین اجزای رژیم BRAT به شمار می‌رود. زیرا این میوه‌ نرم و کم‌فیبر حاوی پتاسیم، ویتامین B6 و مقدار کمی پکتین است؛ ترکیباتی که به تنظیم حرکات روده و جایگزینی الکترولیت‌های از دست‌رفته در اثر اسهال کمک می‌کنند. در واقع پکتین موجود در موز باعث افزایش قوام مدفوع شده و به بازجذب آب در کولون کمک می‌کند.

نقش برنج در رژیم BRAT

برنج سفید پخته یکی دیگر از اجزای کلیدی این رژیم به شمار می‌رود. برنج منبعی از کربوهیدرات‌های ساده است که به‌راحتی هضم می‌شوند و انرژی مورد نیاز بدن را تأمین می‌کنند، بدون اینکه باعث تحریک دستگاه گوارش شوند. از نظر فیزیولوژیک، برنج به تثبیت حرکات روده و کاهش دفعات اجابت مزاج کمک می‌کند، زیرا فاقد ترکیباتی است که باعث نفخ شوند. مصرف برنج در کنار موز می‌تواند تعادل سدیم و پتاسیم بدن را تا حدودی بازگرداند و از ضعف ناشی از کم‌آبی جلوگیری کند.

نقش پوره سیب در رژیم BRAT

سس سیب یا پوره‌ سیب پخته (برخلاف سیب خام) فاقد فیبرهای نامحلول تحریک‌کننده‌ روده است. این ماده‌ غذایی حاوی پکتین محلول بوده و به تنظیم قوام مدفوع و بازسازی تعادل باکتری‌های مفید روده کمک می‌کند. علاوه بر این، پوره‌ سیب منبعی ملایم از کربوهیدرات‌ها و آنتی‌اکسیدان‌هاست که در بهبود عملکرد سلول‌های مخاطی دستگاه گوارش نقش دارند. از دیدگاه تغذیه‌ای، سس سیب می‌تواند به عنوان جایگزینی سبک برای میوه‌های تازه عمل کند که معمولاً در دوران ناراحتی معده تحمل‌پذیر نیستند.

نقش نان تست در رژیم BRAT

نان تست، ترجیحاً از نان سفید ساده تهیه می‌شود و از نظر بافت، خشک و سبک است. در رژیم BRAT، نان تست وظیفه‌ تأمین مقدار کمی فیبر و نشاسته را بر عهده دارد تا از افت شدید قند خون جلوگیری شود. نان تست به دلیل بافت خشک خود، می‌تواند به جذب اسید اضافی معده کمک کند و احساس تهوع را کاهش دهد. البته بهتر است بدون کره یا مارگارین مصرف شود، زیرا چربی زیاد می‌تواند معده را تحریک کند.

در مجموع این چهار ماده‌ غذایی به‌صورت هماهنگ باعث کاهش فشار بر دستگاه گوارش می‌شوند و محیطی آرام‌ را برای ترمیم مخاط معده و روده فراهم می‌کنند.

رژیم BRAT برای کودکان!

رژیم BRAT سال‌ها در میان والدین به عنوان یکی از نخستین گزینه‌ها برای تغذیه کودکانی که دچار اسهال، استفراغ یا ناراحتی گوارشی بودند شناخته می‌شد. دلیل این محبوبیت سادگی و در دسترس بودن مواد غذایی آن بود! اما با پیشرفت دانش تغذیه، دیدگاه‌ها نسبت به استفاده از این رژیم در کودکان تغییر کرده است.

مزیت رژیم BRAT در کوتاه‌مدت برای کودکان

در کودکان مبتلا به مشکلات گوارشی، کاهش حجم غذا و مصرف مواد زود‌هضم مانند موز یا برنج ممکن است در کوتاه‌مدت به بهبود علائم کمک کند. در واقع دستگاه گوارش کودک در زمان بیماری حساس‌تر از حالت عادی است و رژیم BRAT با داشتن فیبر کم و قوام ملایم، فشار کمتری بر معده و روده وارد می‌کند.

عوارض رژیم BRAT در استفاده در طولانی‌مدت برای کودکان

با وجود فواید اولیه، رژیم BRAT از نظر تغذیه‌ای بسیار محدود بوده و فاقد منابع کافی پروتئین، چربی‌های ضروری، ویتامین‌ها و مواد معدنی است. بنابراین استفاده طولانی‌مدت از آن می‌تواند باعث کمبود انرژی و سوء‌تغذیه در کودکان شود. با توجه به این مسئله انجمن متخصصان کودکان آمریکا تأکید کرده است که این رژیم نباید بیش از ۲۴ ساعت برای کودکان ادامه پیدا کند.

آیا رژیم BRAT در بهبود وضعیت گوارش مؤثر است؟

رژیم BRAT از نظر علمی به‌گونه‌ای طراحی شده که فشار فیزیولوژیک بر دستگاه گوارش را کاهش دهد و در عین حال انرژی و مایعات مورد نیاز بدن را در حد پایه تأمین کند. در واقع در زمان اسهال، تهوع یا استفراغ مخاط روده دچار التهاب شده و عملکرد جذب مواد غذایی مختل می‌شود. در چنین شرایطی مصرف غذاهای ساده مانند موز، برنج، سیب و نان تست می‌تواند به بهبود وضعیت معده و روده کمک کند. دلیل اصلی اثرگذاری این رژیم در این است که به سیستم گوارش اجازه می‌دهد بدون فشار اضافی خود را ترمیم کند.

تأثیر BRAT بر عملکرد دستگاه گوارش

در شرایط ابتلا به بیماری‌های گوارشی، ترشح آنزیم‌ها و اسید معده کاهش می‌یابد. در این شرایط غذاهای سنگین یا فیبردار می‌توانند تحریک بیشتری ایجاد کنند و باعث تشدید التهاب شوند. رژیم BRAT با وجود غذاهایی ساده و نرم، موجب می‌شود معده با سرعت و کارایی بیشتری تخلیه شود. در واقع برنج سفید و نان تست از لحاظ ساختار مولکولی ساده هستند و باعث افزایش حجم مدفوع بدون تحریک روده می‌شوند؛ در حالی که موز و پوره سیب با دارا بودن پکتین، به جذب آب و قوام‌بخشی مدفوع کمک می‌کنند.

تعادل آب و الکترولیت‌ها با رژیم BRAT

در زمان اسهال یا استفراغ، بدن مقدار زیادی از سدیم و پتاسیم خود را از دست می‌دهد. در این شرایط رژیم BRAT با استفاده از موز و برنج به بازیابی نسبی پتاسیم و تنظیم مایعات بدن کمک می‌کند. پکتین موجود در موز نیز باعث کاهش از دست دادن آب از طریق مدفوع شده و از دهیدراتاسیون جلوگیری به عمل می‎آورد. این ترکیب در کنار نوشیدن مایعات و محلول‌های الکترولیتی، می‌تواند به‌صورت موقت سطح انرژی و تعادل یونی بدن را حفظ کند.

ترمیم بافت‌ها و فلور میکروبی روده

پکتین موجود در پوره سیب و موز، نقش پری‌بیوتیک دارد و محیطی مناسب برای رشد باکتری‌های مفید روده فراهم می‌کند. این باکتری‌ها در ترمیم دیواره روده مؤثرند؛ بنابراین رژیم BRAT با کاهش التهاب، شرایط را برای بازسازی لایه‌ مخاطی دستگاه گوارش فراهم می‌کند و باعث بهبود تدریجی عملکرد طبیعی روده می‌شود.

مزایای رژیم BRAT چیست؟

رژیم BRAT با وجود محدودیت‌هایش، در کوتاه‌مدت می‌تواند برای بیمارانی که دچار مشکلات گوارشی هستند مفید باشد. این رژیم ساده و بی‌خطر، به‌راحتی قابل اجراست و اغلب در دوره نقاهت بعد از بیماری‌های ویروسی یا مسمومیت غذایی توصیه می‌شود. دلیل اصلی محبوبیت آن نیز ملایمت در برابر معده و روده است؛ زیرا ترکیب غذاهای کم‌چرب، کم‌ادویه و کم‌فیبر باعث می‌شود بدن بدون تحریک اضافی، انرژی لازم را دریافت کند. اما به طور کل مهم‎ترین مزایای رژیم BRAT عبارتند از:

کاهش تحریک معده و روده

برنج سفید، نان تست و موز از جمله مواد غذایی هستند که هضم آسانی دارند و موجب کاهش حالت تهوع و استفراغ می‌شوند. در واقع در شرایطی که مخاط معده حساس است، چربی و ادویه‌ها می‌توانند محرک باشند. حذف این مواد در رژیم BRAT به معده فرصت می‌دهد تا ترمیم شود و ترشحات گوارشی به حالت طبیعی بازگردند.

بهبود قوام مدفوع و کاهش اسهال

یکی از مزایای علمی این رژیم، تأثیر مستقیم آن بر کنترل اسهال است. پکتین موجود در موز و پوره سیب، آب را در روده جذب کرده و موجب افزایش قوام مدفوع می‌شود. همچنین با کاهش تحریک حرکات روده، دفعات اجابت مزاج کمتر شده و بدن فرصت جذب مایعات بیشتری پیدا می‌کند.

بازگشت تدریجی به تغذیه عادی

یکی از اهداف این رژیم، کمک به بدن برای بازگشت آرام به رژیم غذایی معمول است. بنابراین فرد پس از دوره‌ کوتاهی از رژیم BRAT، می‌تواند به تدریج مواد غذایی دیگری مانند سیب‌زمینی پخته، مرغ بدون چربی یا سوپ رقیق را به برنامه اضافه کند. این روش از شوک ناگهانی به دستگاه گوارش جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود بیمار با سرعت بیشتری به شرایط طبیعی بازگردد.

در مجموع رژیم BRAT می‌تواند راهکاری موقت اما مؤثر برای افرادی باشد که به دنبال تسکین سریع علائم گوارشی هستند؛ به‌ویژه زمانی که نیاز به غذاهایی ساده و قابل‌ تحمل وجود دارد.

معایب و محدودیت‌های رژیم BRAT

اگرچه رژیم BRAT دارای مزایای بسیاری است اما از نظر علمی محدودیت‌های قابل توجه‌ای نیز دارد. در واقع این رژیم فاقد بسیاری از مواد مغذی ضروری است و در صورت استفاده در طولانی‌مدت، می‌تواند منجر به سوءتغذیه، ضعف عضلانی و اختلال در عملکرد ایمنی بدن شود. به همین دلیل کارشناسان تغذیه تأکید دارند که رژیم BRAT باید فقط برای مدت کوتاه (معمولاً ۲۴ تا 72 ساعت) ادامه یابد. در غیر اینصورت احتمال بروز عوارضی وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

کمبود پروتئین و ریزمغذی‌ها

این رژیم تقریباً هیچ منبع پروتئینی ندارد و مقدار چربی آن نیز بسیار پایین است. در نتیجه با وجود ادامه دادن آن بدن نمی‎تواند بافت‌های آسیب‌دیده را ترمیم کند یا سطح انرژی را برای مدت طولانی حفظ نماید. در کودکان این کمبود می‌تواند باعث افت رشد و ضعف سیستم ایمنی شود.

خطر کاهش وزن و افت قند خون

از آنجا که کالری این رژیم پایین است، در صورت استفاده بیشتر از دو روز از آن، بدن وارد فاز کاتابولیک می‌شود و شروع به تجزیه بافت‌های عضلانی برای تولید انرژی می‌کند. در افراد مبتلا به دیابت یا سالمندان، این مسئله ممکن است باعث افت قند خون و احساس بی‌حالی شدید شود.

چه زمانی نباید از رژیم BRAT استفاده کرد؟

اگرچه رژیم BRAT در برخی موارد مؤثر است، اما در بعضی شرایط ممکن است حتی آسیب‌زا باشد. بنابراین اگر هریک از مشکلات زیر را داشتید بهتر است از رژیم BRAT استفاده نکنید:

• در ابتلا به اسهال طولانی‌مدت: در اسهال مزمن، بدن نیاز به دریافت مداوم الکترولیت‌ها، پروتئین و چربی دارد. رژیم BRAT با نداشتن این عناصر، ممکن است باعث ضعف عمومی و تأخیر در بهبود شود.
• در دوران نقاهت یا بعد از جراحی: در این شرایط بدن به منابع غذایی متنوع برای ترمیم بافت‌ها نیاز دارد. بنابراین محدود شدن به موز و برنج می‌تواند روند بهبودی را کند کند.
• در بیماران مبتلا به دیابت: موز و برنج هر دو شاخص گلایسمیک نسبتاً بالایی دارند و می‌توانند باعث افزایش ناگهانی قند خون شوند. در واقع در بیماران دیابتی باید از رژیم‌هایی با کربوهیدرات کنترل‌شده استفاده شود.

توصیه‌های کاربردی برای پیروی ایمن از رژیم BRAT

برای افرادی که پزشک رژیم BRAT را به طور موقت برایشان توصیه کرده است، رعایت چند نکته ضروری به نظر می‎رسد که عبارتند از:

• مدت رژیم نباید از ۲۴ تا 72 ساعت بیشتر شود.
• در این مدت، نوشیدن مایعات شفاف مانند آب، دمنوش ملایم یا محلول ORS ضروری است.
• به‌محض کاهش علائم، باید به‌آرامی غذاهای متنوع‌تر وارد رژیم غذایی شوند.
• مصرف مکمل‌های حاوی الکترولیت و ویتامین در صورت تجویز پزشک مفید است.
• کودکان، سالمندان و افراد ضعیف نباید بدون نظارت متخصص این رژیم را دنبال کنند.

جایگاه واقعی رژیم BRAT در تغذیه

رژیم BRAT با ترکیب ساده و سبک خود می‌تواند در روزهای ابتدایی بیماری‌های گوارشی مفید واقع شود، زیرا دستگاه گوارش را از فشار اضافی محافظت می‌کند. اما این رژیم از نظر علمی یک الگوی تغذیه کامل محسوب نمی‌شود و به ‌هیچ‌ وجه نباید برای مدت طولانی استفاده شود؛ زیرا نقش اصلی آن تسکین موقت علائم است و برای درمان بیماری کاربرد ندارد. به عنوان مثال در کودکان و بیماران آسیب‌پذیر، محدود شدن به رژیم BRAT ممکن است منجر به سوء‌تغذیه و کاهش وزن شود!

در نهایت اگرچه رژیم BRAT بخشی از تاریخچه پزشکی سنتی محسوب می‌شود، اما علم امروز تأکید دارد که بدن انسان برای بهبود نیازمند تنوع غذایی، تعادل مواد مغذی و مراقبت دقیق است. به همین دلیل، پیروی از این رژیم باید موقتی و آگاهانه باشد.