همه چیز درباره سیاه سرفه در نوزادان و کودکان

سیاه سرفه یکی از بیماری‌های عفونی دستگاه تنفسی است که با وجود پیشرفت‌های پزشکی و دسترسی به واکسن، همچنان به عنوان یک تهدید جدی برای سلامت نوزادان و کودکان شناخته می‌شود. این بیماری نه تنها باعث سرفه‌های شدید و طولانی خواهد شد، بلکه می‌تواند مشکلات خطرناک‌تری مانند وقفه در تنفس، کاهش اکسیژن خون، تشنج و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد.

بسیاری از والدین ممکن است در ابتدا علائم سیاه سرفه را با یک سرماخوردگی ساده اشتباه بگیرند، اما عدم تشخیص به‌موقع می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد! به همین دلیل در ادامه این مقاله به صورت علمی و دقیق به بررسی کامل سیاه سرفه در نوزادان و کودکان می‌پردازیم تا والدین و مراقبان اطلاعات لازم را برای پیشگیری، تشخیص و درمان به موقع این بیماری در اختیار داشته باشند.

سیاه سرفه چیست و چرا در نوزادان خطرناک‌تر است؟

سیاه سرفه یک بیماری عفونی ناشی از باکتری بوردتلا پرتوزیس است که به دستگاه تنفسی حمله می‌کند و باعث التهاب و تحریک راه‌های هوایی می‌شود. این بیماری را به دلیل حملات سرفه شدید و طولانی که با صدای خاصی همراه است، به نام سیاه سرفه می‎شناسند.

در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان، سیاه سرفه اغلب به شکل یک بیماری طولانی‌مدت با سرفه‌های مداوم اما قابل تحمل بروز پیدا می‌کند. با این حال در نوزادان وضعیت کاملاً متفاوت است. در واقع سیستم ایمنی ضعیف، قطر کوچک راه‌های هوایی و ناتوانی در مدیریت حملات سرفه باعث می‌شود نوزادان در معرض خطر قرار بگیرند. بسیاری از نوزادان مبتلا ممکن است حتی صدای سرفه مشخص سیاه سرفه را نداشته باشند و تنها علائمی مانند توقف تنفس، کبودی لب‌ها یا بی‌حالی در آن‎ها بروز پیدا کند. همین موضوع نشان می‌دهد که چرا سیاه سرفه در نوزادان بسیار جدی‌تر از کودکان بزرگ‌تر است. این مطلب برای شما مفید است : بیماری های شایع در نوزادان و کودک

راه‌های انتقال سیاه سرفه در کودکان و نوزادان

سیاه سرفه یکی از بیماری‌های بسیار مسری است و از طریق قطرات ریز تنفسی هنگام سرفه یا عطسه فرد بیمار منتقل می‌شود. نوزادان معمولاً از طریق تماس نزدیک با والدین، خواهر و برادرها یا سایر افرادی که ممکن است بدون علامت باشند، به این بیماری مبتلا می‌شوند. بزرگسالان اغلب ناقلان خاموش سیاه سرفه هستند؛ به این معنا که ممکن است علائم خفیفی مانند یک سرماخوردگی ساده داشته باشند، اما توانایی انتقال بیماری به نوزاد را دارند.

نکته مهم دیگر این است که فرد مبتلا به سیاه سرفه تا چند هفته می‌تواند ناقل باشد، حتی اگر علائم بیماری کاهش پیدا کند. همین موضوع اهمیت پیشگیری و رعایت بهداشت فردی را دوچندان می‌کند. بنابراین با توجه به اینکه یک فرد بزرگسال مبتلا به راحتی می‌تواند بیماری را به نوزاد منتقل کند باید حتما برای واکسیناسیون یادآور اقدام نماید. همچنین واکسیناسیون نوزادان برای جلوگیری از ابتلا به بیماری حیاتی است!

علائم سیاه سرفه در نوزادان

سیاه سرفه در نوزادان معمولاً با علائمی آغاز می‌شود که در نگاه اول ممکن است به یک سرماخوردگی ساده شباهت داشته باشد. همین موضوع یکی از دلایلی است که باعث تأخیر در تشخیص و عدم مراجعه زودهنگام به پزشک می‎شود. به طور کل این بیماری شامل سه مرحله است که هر مرحله نشانه‌های متفاوتی دارد.

مرحله اولیه یا کاتارال

این مرحله که حدود یک تا دو هفته طول می‌کشد، با علائمی خفیف آغاز می‌شود. در این مدت نوزاد ممکن است دچار آبریزش بینی، عطسه‌های مکرر، سرفه‌های پراکنده و تب خفیف گردد. این نشانه‌ها شبیه سرماخوردگی هستند و به همین دلیل بسیاری از والدین آن را جدی نمی‌گیرند. نکته مهم در این مرحله این است که نوزاد بیشترین قدرت انتقال بیماری را دارد، یعنی می‌تواند با عطسه یا سرفه‌ باکتری را به اطراف منتقل کند. اگر در این مرحله بیماری تشخیص داده شود، درمان بسیار مؤثرتر خواهد بود.

مرحله دوم یا مرحله حملات سرفه

پس از حدود دو هفته، بیماری وارد مرحله جدی‌تر می‌شود. در این زمان سرفه‌ها شدت می‌گیرند و به صورت حملات مکرر و پشت سر هم بروز پیدا می‌کنند. نوزادان در هنگام سرفه ممکن است به قدری دچار مشکل شوند که قادر به نفس نباشند. همچنین بسیاری از نوزادان در این مرحله دچار کبودی لب‌ها و صورت می‌شوند، زیرا اکسیژن کافی به بدنشان نمی‌رسد.

گاهی اوقات پس از پایان حمله سرفه، نوزاد دچار استفراغ می‌شود یا بی‌حال روی دست والدین می‌افتد. در کودکان بزرگ‌تر صدای تیز هنگام نفس کشیدن شنیده می‌شود، اما در نوزادان ممکن است این صدا اصلاً وجود نداشته باشد؛ همین موضوع می‌تواند تشخیص بیماری را دشوارتر کند. همچنین یکی از نشانه‌های خطرناک در نوزادان، توقف کامل تنفس است که می‌تواند حتی بدون سرفه طولانی بروز پیدا کند و باعث تهدید جان کودک شود. این مرحله معمولا بین 1 تا 6 هفته ادامه پیدا می‎کند.

مرحله سوم یا بهبودی

این مرحله که ممکن است چندین هفته طول بکشد، با کاهش تدریجی شدت سرفه همراه است. نوزاد در این دوره دیگر حملات شدید ندارد اما سرفه‌های پراکنده همچنان ادامه پیدا می‎کند. مشکل اصلی اینجاست که در مرحله بهبودی، بدن نوزاد به شدت ضعیف می‌شود و زمینه برای ابتلا به عفونت‌های ثانویه مانند ذات‌الریه فراهم می‌گردد. بنابراین حتی زمانی که به نظر می‌رسد بیماری رو به پایان است، همچنان نیاز به مراقبت دقیق و پیگیری پزشکی وجود دارد.

سیاه سرفه در کودکان چه تفاوتی با نوزادان دارد؟

کودکان معمولاً علائم خفیف‌تری نسبت به نوزادان دارند. آن‌ها ممکن است دچار حملات سرفه شدید شوند، اما به ندرت دچار وقفه در تنفس یا کبودی لب‌ها خواهند شد. با این حال بیماری می‌تواند زندگی روزمره کودک را مختل کند و موجب بی‌خوابی، استفراغ پس از سرفه و کاهش وزن شود. همچنین کودکان می‌توانند ناقل بیماری به نوزادان باشند؛ بنابراین درمان به موقع و رعایت قرنطینه خانگی برای جلوگیری از انتقال بیماری ضروری است.

علائم هشداردهنده سیاه سرفه در نوزادان

برخی علائم هشداردهنده سیاه سرفه در نوزادان وجود دارند که در صورت مشاهده هریک از آن‎ها باید هرچه سریع‎تر به پزشک مراجعه کنید. این نشانه‌ها شامل کبود شدن اطراف لب‌ها و انگشتان، قطع شدن تنفس به مدت چند ثانیه، استفراغ مکرر پس از حملات سرفه، کاهش اشتها و امتناع از شیر خوردن، کاهش وزن محسوس و بی‌حالی یا خواب‌آلودگی غیرمعمول است. وجود هر یک از این علائم نشان‌دهنده وخامت شرایط بوده و نیاز به اقدام فوری دارد.

تشخیص سیاه سرفه در نوزادان و کودکان

تشخیص سیاه سرفه نیازمند دقت بالا است زیرا علائم اولیه آن به بیماری‌های شایع تنفسی شباهت دارند. اما به طور کل پزشکان ابتدا با بررسی شرح حال و علائم کودک، به بیماری مشکوک می‌شوند. سپس برای تأیید تشخیص، آزمایش‌هایی مانند نمونه‌گیری از ترشحات بینی و گلو برای شناسایی باکتری انجام می‌گیرد. آزمایش خون نیز می‌تواند به تشخیص کمک کند، چراکه در این بیماری تعداد گلبول‌های سفید افزایش می‌یابد. اهمیت تشخیص زودهنگام در این است که هرچه درمان سریع‌تر آغاز شود، احتمال بروز عوارض خطرناک کمتر خواهد بود.

درمان سیاه سرفه در نوزادان

درمان سیاه سرفه ترکیبی از مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک و مراقبت‌های حمایتی است. آنتی‌بیوتیک‌ها در صورتی که در مراحل اولیه بیماری مصرف شوند، می‌توانند شدت علائم را کاهش دهند و از انتقال بیماری جلوگیری کنند. اما در نوزادان زیر شش ماه، اغلب بستری شدن در بیمارستان توصیه می‌شود، زیرا خطر وقفه در تنفس و عوارض جدی وجود دارد.

درمان حمایتی نیز شامل تأمین اکسیژن، مصرف مایعات کافی و استراحت در محیط آرام می‎شود. همچنین والدین باید از قرار دادن نوزاد در معرض عوامل تحریک‌کننده مانند دود سیگار خودداری کنند. به علاوه توصیه می‌شود هنگام بروز حملات سرفه، نوزاد در وضعیت مناسب قرار گیرد تا راه هوایی باز بماند. ذکر این نکته ضروری است که درمان خودسرانه سیاه سرفه در نوزادان تنها موجب بدتر شدن شرایط آن‎ها می‎شود؛ بنابراین توصیه می‎کنیم در صورت بروز هرنوع علائم مشکوک حتما به پزشک مراجعه کنید.

عوارض سیاه سرفه در نوزادان

سیاه سرفه اگر به موقع درمان نشود می‌تواند عوارض جدی و حتی مرگباری به همراه داشته باشد. یکی از شایع‌ترین عوارض این بیماری ذات‌الریه است که به دلیل عفونت ثانویه در ریه‌ها ایجاد می‎شود. همچنین نوزادان مبتلا ممکن است دچار تشنج شوند که نتیجه آن کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز است. در موارد شدید نیز کمبود اکسیژن می‌تواند منجر به آسیب مغزی دائمی شود.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که میزان مرگ ‌و میر ناشی از سیاه سرفه در نوزادان زیر شش ماه به مراتب بالاتر از سایر گروه‌های سنی است. این موضوع اهمیت واکسیناسیون و مراجعه سریع به پزشک در صورت مشاهده علائم مشکوک را به خوبی نشان می‌دهد.

پیشگیری از سیاه سرفه در کودکان و نوزادان

پیشگیری مؤثرترین راه مقابله با سیاه سرفه است. به این منظور واکسیناسیون از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه به شمار می‌رود. واکسن DTaP یا سه‌گانه برای جلوگیری از ابتلا به سیاه سرفه کاربرد دارد که در چند نوبت در دوران کودکی تزریق می‌شود و ایمنی قابل ‌توجه‌ای ایجاد می‌کند. علاوه بر این بزرگسالان نیز باید واکسن یادآور دریافت کنند تا از انتقال بیماری به نوزادان جلوگیری شود.

رعایت بهداشت فردی، شست‌وشوی مرتب دست‌ها و استفاده از ماسک هنگام تماس با نوزاد از دیگر اقدامات پیشگیرانه مهم هستند. همچنین بزرگسالان مشکوک به بیماری باید از تماس نزدیک با نوزاد خودداری کنند. اما در صورت تماس نوزاد با فرد مبتلا، مراجعه فوری به پزشک و شروع مصرف آنتی‌بیوتیک پیشگیرانه ضروری است.

واکسن سیاه سرفه؛ برنامه تزریق و مراقبت‌های بعد از واکسن

مؤثرترین راه پیشگیری از ابتلا به سیاه سرفه در نوزادان و کودکان، انجام به موقع واکسیناسیون است. واکسن سیاه سرفه معمولاً به صورت ترکیبی با واکسن دیفتری و کزاز ارائه می‌شود که به آن واکسن سه‌گانه (DTP یا DTaP) می‎گویند. این واکسن باعث می‎شود سیستم ایمنی بدن کودک با باکتری عامل بیماری آشنا شده و در صورت مواجهه واقعی بتواند سریع و مؤثر با آن مقابله کند.

برنامه تزریق واکسن سیاه سرفه در ایران

طبق برنامه ملی واکسیناسیون در ایران، واکسن سیاه سرفه در چند نوبت زیر تزریق می‌شود:

• نوبت اول: در سن ۲ ماهگی
• نوبت دوم: در سن ۴ ماهگی
• نوبت سوم: در سن ۶ ماهگی
• نوبت چهارم (یادآور اول): در سن ۱۸ ماهگی
• نوبت پنجم (یادآور دوم): در سن ۶ سالگی

تزریق این واکسن‎ها در پنج نوبت اصلی ضرورت دارد که همه کودکان باید آن‌ها را دریافت کنند. علاوه بر این سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند که نوجوانان و بزرگسالان نیز هر ۱۰ سال یک بار واکسن یادآور سیاه سرفه (Tdap) را دریافت کنند تا هم از خود محافظت کرده و هم مانع انتقال بیماری به نوزادان شوند. اهمیت این موضوع به ویژه در مادران باردار بسیار بالا است، چراکه تزریق واکسن در دوران بارداری باعث انتقال آنتی‌بادی‌های محافظ به جنین شده و از نوزاد در ماه‌های اول زندگی محافظت می‌کند. جهت راهنمایی بیشتر این مطلب را بخوانید : برنامه واکسیناسیون نوزادان و کودکان

مراقبت‌های لازم بعد از تزریق واکسن سیاه سرفه

پس از تزریق واکسن، برخی واکنش‌های خفیف در بدن کودک طبیعی است و معمولاً جای نگرانی ندارد. شایع‌ترین علائم بعد از واکسیناسیون شامل موارد زیر هستند:

• قرمزی و تورم خفیف در محل تزریق
• تب خفیف در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول
• بی‌قراری یا بی‌اشتهایی موقت
• خواب‌آلودگی بیشتر از معمول

برای کاهش این علائم می‌توان از کمپرس سرد در محل تزریق استفاده کرد و در صورت لزوم با نظر پزشک به کودک داروی تب‌بر داد. همچنین والدین باید در این مدت از پوشاندن لباس‌های تنگ برای نوزاد خودداری کنند و شیر یا مایعات بیشتری به او بدهند.

اما در صورتی که علائمی مانند تب بالای ۳۹ درجه، گریه‌های مداوم و غیر قابل کنترل، تشنج یا قرمزی و تورم شدید در محل تزریق مشاهده شد، باید فوراً به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید. این واکنش‌ها نادر هستند اما آگاهی والدین درباره آن‌ها اهمیت بالایی دارد. جهت اطلاع بیشتر این مطلب را بخوانید : علل انواع تب در نوزاد و کودک

توصیه‌های پایانی برای پیشگیری و درمان سیاه سرفه در کودکان

سیاه سرفه در نوزادان یکی از جدی‌ترین بیماری‌های عفونی دوران کودکی است که می‌تواند در مدت کوتاهی جان کودک را به خطر بیاندازد. والدین باید با شناخت علائم اولیه، از اشتباه گرفتن آن با سرماخوردگی ساده جلوگیری کرده و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند.

واکسیناسیون منظم، رعایت بهداشت فردی و توجه به علائم هشداردهنده جزو مهم‌ترین راه‌های پیشگیری و مدیریت سیاه سرفه هستند. در پایان به خاطر داشته باشید که پیشگیری همواره آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است و واکسن، مطمئن‌ترین راه محافظت از کودکان در برابر این بیماری خطرناک به شمار می‌رود.